Sinds maart is Hotelschool The Hague een groot aantal onderzoeken gestart naar de Covid-crisis. Op welke termijn is een herstart van het toerisme te verwachten? Gaan we terug naar vroeger of zullen toeristen op dezelfde manier willen reizen? Gaan gasten hotels en andere accommodatie meer op criteria als hygiëne beoordelen? Is de crisis het einde van Airbnb? Hoe kunnen restaurants deze periode overleven? Staat een crisis als deze nog vaker te gebeuren?
Veel mensen hebben een mening over wat er zal gebeuren, maar wat kunnen we zeggen over de afgelopen maanden? Waarom waren we zo onvoorbereid? Hoe moeten we de keuzes die gemaakt zijn evalueren? En wat betekent dit voor de komende periode? In dit discussiestuk (klik om te downloaden) probeert Jeroen Oskam antwoord te geven op deze vragen. Het doel is niet zozeer kritiek te geven op de gemaakte keuzes, maar om te kijken welke rol onze aannames hebben gespeeld, en in hoeverre onze verwachtingen voor de toekomst bevestigd worden door de ontwikkelingen.
We leken overvallen te worden door de pandemie, maar plannen voor een dergelijke catastrofe lagen al lang klaar: alle landen over de hele wereld waren door de WHO gevraagd ze voor te bereiden. Die plannen beginnen vanuit bepaalde aannames, en hier ging het al gelijk mis: de meeste plannen verwachtten een griep-epidemie. Een influenza virus gedraagt zich echter anders dan een Corona-virus: een van de verschillen is dat het andere bevolkingsgroepen treft. Griep verspreidt zich onder jongeren en de werkende bevolking, terwijl ouderen vaak immuniteit hebben opgebouwd. Daarmee hangt griep sterk samen met schoolseizoenen.
In de twintigste eeuw zijn er drie grotere griep-pandemieën geweest: de Spaanse griep in 1918-1919, de Aziatische griep in 1957 en de Hong Kong griep in 1968-1969. Elke keer dat dit gebeurde was de economische impact kleiner (respectievelijk: -4,8% BNP wereldwijd, -2,0% en -0,7%). Het ligt voor de hand te veronderstellen dat daardoor de verwachting was dat de effecten beheersbaar waren. Nog in 2006 voorspelde een studie in opdracht van de Europese Commissie een BNP-daling van slechts -0,75%, met daarna een snel herstel in geval van een griep-pandemie.
Een dergelijke pandemie zou heel anders zijn verlopen dan we nu hebben gezien. De officiële plannen gingen er vooral van uit dat regeringen de kalmte onder de bevolking moesten bewaren. Het leven zou zoveel mogelijk doorgaan, en de economische problemen zouden volgens de plannen vooral veroorzaakt worden door arbeidsuitval: mensen die door ziekte of sterfte niet meer aan het arbeidsproces konden deelnemen. Nogmaals, griep treft niet zozeer ouderen maar juist de beroepsbevolking: ook al zou alles erop gericht zijn de economie draaiende te houden, dit zou niet altijd mogelijk zijn. Zo verwachtten de Britse plannen dat in het zwaarste stadium van de pandemie niet meer alle winkels en scholen open zouden blijven…
Met andere woorden, de plannen gingen in de richting van de Zweedse reactie. Lockdowns werden niet voorzien; het economisch leven zo juist zo veel mogelijk moeten doorgaan. In de werkelijke situatie was het echter noodzakelijk de bevolking te doordringen van de ernst van de situatie om de lockdown maatregelen en de vereiste gedragsverandering —social of physical distancing— mogelijk te maken. Maar de angst die dit opriep droeg ook bij aan een ongekende val van het consumentenvertrouwen.
Hieruit kan niet zonder meer geconcludeerd worden dat de genomen maatregelen niet de juiste waren. Maar het is wel belangrijk te onderzoeken waarom geheel andere keuzes zijn gemaakt in deze crisis. Toekomstige historici zullen moeten onderzoeken of dit gerechtvaardigd was door de grotere dreiging, in vergelijking met influenzavirussen, van Covid-19. Een andere mogelijkheid, die wordt gesuggereerd in dit discussiestuk, is dat de toon werd gezet door de maatregelen die China in Wuhan had genomen. Vasthouden aan de oorspronkelijke plannen zou in vergelijking daarmee als een onverantwoordelijke onderschatting van de situatie worden ingeschat.
In het geval van een griep-pandemie wordt een tweede en eventueel zelfs een derde golf waarschijnlijk geacht. Deze golven zullen ernstiger zijn omdat het virus niet meer geconcentreerd op één plek, maar verspreid zal opduiken. Een vrij recente Amerikaanse studie concludeerde zelfs, dat in een tweede golf de aanvoerlijnen door zieke en overleden werknemers zodanig verstoord zouden raken, dat delen van het land zonder voedsel en medicijnen zouden raken. In dat geval werden voor de Verenigde Staten rampzalige hongersnoden en medicijnentekorten voorspeld.
Het valt te bezien of dergelijke voorspellingen gebaseerd op onze kennis van influenza-virussen ook in deze situatie zullen opgaan. De economische schade is echter al aanzienlijk, en het discussiestuk verwacht dan ook geen snel herstel: alleen al voor de luchtvaartsector wordt de duur van het herstel op vijf jaar ingeschat. Naast een kaalslag in het midden- en kleinbedrijf, die vooral onze sector hard zal raken, worden ZZPers, mensen met tijdelijke contracten en mensen zonder financiële buffers hard getroffen door de crisis.
Critici van de corona-lockdown hebben gewezen op de gezondheidseffecten van een economische crisis: is het middel niet erger dan de kwaal? Een blik op de wetenschappelijke literatuur toont opmerkelijk genoeg aan dat deze zorg niet op feiten berust. Kort door de bocht kan gezegd worden dat werken niet erg gezond is: in een economische crisis dalen sterftecijfers omdat er minder verkeers- of arbeidsongevallen optreden, mensen tijd hebben om te bewegen en in een vroeg stadium naar de dokter te gaan als ze zich ziek voelen. Werkloosheid is wel slecht voor de geestelijke gezondheid: een stijging van de werkloosheid met één procent gaat gepaard met een stijging van het aantal zelfmoorden met 0,5 procent. Hoewel deze cijfers wijzen op een enorme tragiek, staan ze nauwelijks in verhouding met die van Covid-slachtoffers: de jaarlijkse zelfmoordstijging zou overeenkomen met de dagelijkse sterfte tijdens de Covid-piek.
Of de gemaakte keuzes nu terecht waren of niet, zij hebben het startpunt bepaald voor verdere ontwikkelingen die waarschijnlijk niet erg rooskleurig zullen zijn. Het discussiestuk verwacht een langzaam en slechts gedeeltelijk herstel. De lasten van de crisis zullen weinig gelijk verdeeld zijn. Vooral de horeca kent veel bedrijven die gevoelig zijn voor dalingen in het consumentenvertrouwen. Als de vraag zich op langere termijn herstelt, is het denkbaar dat veel kleine zelfstandige bedrijven voorgoed zijn verdrongen.
Over de auteur
Onderzoeker Jeroen Oskam is als Director Research Centre verbonden aan Hotelschool The Hague. Oskam doet veel onderzoek naar massatoerisme op internationaal niveau en de gevolgen daarvan. Hij schreef onder andere het boek ‘The Future of Airbnb and the Sharing Economy’.
Blijf je graag op de hoogte?
Twee keer per week het actuele en relevante hotelnieuws in je mailbox? Schrijf je hier in voor onze digitale nieuwsbrief en blijf op de hoogte.
