Volharding was Jan van Riebeeck, de stichter van de Kaapkolonie, niet vreemd. Onophoudelijk maande hij de Heeren van de Vereenigde Oostindische Compagnie om hem toch vooral wijnstokken uit Frankrijk, Spanje en Duitsland te sturen. Op de Tafelberg moet wijn staan, zal de kersverse gouverneur gedacht hebben. Of: op water en genever kan een beschaafd mensch niet leven. Zeven jaar na zijn aankomst in den Vreemde gingen de eerste Zuidafrikaanse druiven de wijnpers in. Van Riebeeck, 2 februari 1659: 'Heeden is Gode loff van de Caepse druyven d' eerste mael wijn gepaerst ende van de nieuwe most soo versch uyt de cuyp de proef genomen.' - Daar werd wat groots verricht.
Een aantal jaren na dato werd de streek rond Stellenbosch bezet. Daar wisten - nu komt het - latere immigranten, te weten Franse Hugenoten, de gunstige omstandigheden (bodem en klimaat) optimaal te benutten. Helaas, wij Nederlanders zijn slechts gedeeltelijk verantwoordelijk geweest voor de fraaie Caepse wijnen.
Witte wijnen
De Zuidafrikaanse wijnbouw heeft na de Tweede Wereldoorlog een sterke impuls gekregen door de introductie van nieuwe stokken en betere vinificatiemethoden. Wijnen van de cultivars (de klassieke druivesoorten die voortkomen uit de chardonnay, sauvignon blanc, gewürztraminer en riesling) hebben in de afgelopen twee decennia al een paar belangrijke Europese prijzen in de wacht gesleept.
Omdat zij ook thuis hooglijk gewaardeerd worden, heeft ongeveer 75% van de Zuidafrikaanse wijngaarden zich op de produktie van zulke witte wijnen toegelegd. Het merendeel daarvan heeft een enigszins 'Duitse stijl', maar zij hebben im groszen ganzen iets meer alcohol dankzij het zonnige klimaat. Kenmerkend of maatgevend kan men 'die zon' echter niet noemen. Het 'typische' van veel ZA wijngaarden is namelijk dat zij zich uitstrekken over gebieden met nogal uiteenlopende temperatuurtabellen. Ook al heeft de regio op papier een mediterraan klimaat, de isotheren lopen kriskras door de wijngaarden heen. Gedurende de rijpingsperiode (van januari tot april) kan het zeer heet zijn in het binnenland, verkoelend aan de kust, en koel in de bergen.
De oogst begint in januari met de 'vroege soorten' chardonnay, riesling, pinot noir en sauvignon blanc. De cabernet sauvignon krijgt nog alle rust tot april. Vandaar dat menig wijnboer een groter aantal druivesoorten op het land heeft staan dan wij in Europa gewend zijn. Sommige domeinen produceren meer dan twintig verschillende wijnen, zodat de keldermeesters het hele seizoen wat om handen hebben.
Toch loopt het aantal soorten iets terug. Met name de riesling wint terrein (Nederburg). De aloude muscat d'Alexandrie (in ZA bekent als 'hanepoot') levert nog steeds voortreffelijke tafelwijnen; in Worchester wordt hij ook gebruikt voor een weelderige dessertwijn. De 'steen' (chenin blanc) is eveneens populair; deze druif levert zachte, friszure, fruitige wijnen - soms een beetje zoet, maar meestal droog. De steen wordt ook gebruikt voor de edele rotting van de Kaapse Noble Late Harvest.
Rode wijnen
De cabernet sauvignon levert de meest gevraagde rode wijnen; merlot wordt vaak gebruikt als mengwijn. De traditionele Kaapse wijn wordt gemaakt van de pinotage, een kruising tussen pinot noir en cinsault (vaak ten onrechte hermitage genoemd). Deze wijn mag dan een gespierde corpus hebben, met een massief parfum, de meeste Afrikaners geven de voorkeur aan wat schralere, jonge wijnen; waarschijnlijk omdat die heilzamer zijn voor dorstige kelen op zonovergoten dagen. De pinotage heeft, zoals veel Kaapse rode wijnen, zo'n tien jaar op fles nodig om volwassen te worden, maar dat wordt hem in eigen land zelden gegund.
In Stellenbosch worden van de cabernet sauvignon fraaie, evenwichtige wijnen gemaakt. Dikwijls is er wat merlot aan toegevoegd. De cinsault geeft lichte wijnen die een zacht karakter hebben. De shiraz wordt ook in Zuid-Afrika gebruikt voor de vervaardiging van robuuste wijnen.
Clairette blanche, colombar, palomino, kerner, sylvaner, tinta barocca ....
Een veelheid aan witte en rode soorten maakt de keuze moeilijk in dit wijnland. Gelukkig heeft Zuid-Afrika sinds 1973 een denominatiesysteem: gecontroleerde wijnen dragen een 'Wine of Origin' sticker op de flessehals. De druif, de streek en het jaar worden daarmee gegarandeerd - niet noodzakelijkerwijs alledrie, maar dat is onmiddellijk te zien aan de gekleurde horizontale streepjes die verwijzen naar de drie criteria. Als de wijn van één enkel bedrijf afkomstig is, staat het woord 'estate' boven de streepjes.
De wettelijk vastgestelde herkomstgebieden zijn: Constantia & Durbanville, Paarl, Stellenbosch, Tulbagh, Malmesbury, Worchester, Robertson, Klein Karoo, Breede River Valley (ook genoemd Swellendam), Piketberg en Olifantsrivier.
De mooiste tafelwijnen komen uit de kuststreek (de vijf eerstgenoemde herkomstgebieden), mits het moment van de pluk goed gekozen is, want iets te veel rijpheid geeft de wijnen een te volle smaak.
Rembrandt
In Paarl is het 's zomers warm. Op de berghellingen is het evenwel aangenaam toeven. Daar groeit vooral de riesling. De KWV (Ko-operatieve Wijnbouwers Vereniging) heeft in Paarl enorme kelders waarin bijvoorbeeld de geurige Roodeburg geassembleerd wordt. De alom gewaardeerde Cape Cavendish is ook van de KWV.
Een aantal van de mooiste ZA wijnen wordt gemaakt in Stellenbosch. Dat mag ook wel, want deze plaats is tevens het centrum van onderzoek en studie met betrekking tot vinificatiemethoden. Ongeveer 1 kilometer ten westen van de bebouwde kom ligt SFW (Stellenbosch Farmers Winery), het grootste wijnbedrijf van Zuid-Afrika, en één van de grootste ter wereld. Onder de naam Zonnebloem produceert deze onderneming een reeks prachtige wijnen van diverse druiverassen. Oude Libertas is de naam van wat lichtere wijnen.
In het dorp zelf treffen we een opmerkelijke symbiose aan: het gebouw dat onderdak biedt aan het Stellenryck Wijnmuseum, herbergt tevens de Rembrandt van Rijn Kunsstigting. 'De kunst gaat om brood,' luidt een nuchter Hollands gezegde. Laat het hier nou eens lekker om de wijn gaan. Ars longa, vita brevis.
Moeten we een verbinding zien tussen de schone kunsten en de Zuidafrikaanse gastronomie? Vast niet, want de keuken mag men niet verfijnd noemen, en de betere wijnen zijn gewoon goed. Het valt al niet mee om bij de vaak kruidige gerechten van dit land een passende wijn te vinden, dus een uitstapje naar de kunst zou te ver voeren - ook al hebben veel Nederlandse hotels en restaurants een semi-galeriefunctie. (De 'township art' zou het hier overigens best goed doen.)
Het volgende lijstje is in ieder geval louter samengesteld op basis van 'mooiheid'. We kunnen niet om deze domeinen heen: Goede Hoop, Kanonkop, Koopmanskloof, Landskroon, Mooiplaas, Rustenberg & Schoongezicht, Vergenoegd en De Zoete Inval.
