Vergaderen in een fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is al jaren mogelijk; dat doe je in Fort Voordorp bij Utrecht. Fort Benoorden (behorend tot de stelling van Amsterdam) is een restaurant; hier kan men genieten van gerechten die op het ‘werelderfgoedmenu’ staan. De stelling van Amsterdam is immers (in 1996) uitgeroepen tot werelderfgoed. Ook de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn voorgedragen.
De logiesmogelijkheden in deze forten zijn tot op heden beperkt gebleven. Met de opkomst van ‘erfgoedlogies’ ligt het echter voor de hand om liefhebbers van cultuurhistorisch erfgoed de kans te bieden om comfortabel en stijlvol te overnachten in een echt fort.
Onlangs is voor Fort Altena (gemeente Werkendam, Noord Brabant) een concept ontwikkeld. Als de financiering van dit fort rondkomt, kan over een jaar of twee Fort Altena in oude glorie zijn gerenoveerd. De oude wallenstructuur zal dan weer te zien zijn (momenteel overwoekerd). Bovendien zal het fort dan beschikken over vergaderkamers, een à la carte restaurant, een buffetrestaurant, een minimuseum en aantrekkelijke hotelkamers.
Ruimtelijke visie
De Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHWL) is een verdedigingslinie aangelegd tussen 1815 en 1940; zij loopt van Muiden tot aan de Biesbosch. De NHWL bestaat uit 46 forten en vijf vestingsteden en wordt verbonden door zo’n duizend ‘elementen’, waaronder kazematten, sluizen en groepsschuilplaatsen. Toen de Linie haar militaire functie verloor (1940), viel ook de financiering van het beheer weg. Om de waterlinie als structuur te kunnen behouden, zal deze een nieuwe functie moeten krijgen.
Het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie beoogt dit voor Nederland belangrijke culturele en landschappelijke erfgoed te bewaren als een herkenbare ruimtelijke eenheid.
Sommige forten zijn - in hun afzondering - ‘verworden’ tot natuurgebieden waar zeldzame soorten hagedissen en vleermuizen leven. Andere forten zijn wel geschikt voor herbestemming,
Inmiddels is onderzoek gedaan naar klimaatbeheersing in de koude vochtige forten. Klimatologische bezwaren zijn met de tegenwoordig beschikbare technieken te overwinnen.
In de afgelopen drie jaar is door allerlei overheden en maatschappelijke organisaties intensief gewerkt aan de totstandkoming van een ruimtelijke visie op de toekomst voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie: het ‘Linieperspectief’. De kern van deze visie ligt in het behoud van de essentie van de NHWL. Dat kan gepaard gaan met eigentijdse functies, zoals toerisme en recreatie, educatie, waterberging en zelfs woningbouw.
Met (cultuur)toerisme en recreatie kunnen nieuwe inkomstenbronnen worden aangeboord voor het beheer en het onderhoud van de NHWL. De behoefte aan recreatieplekken in de nabijheid van stedelijke gebieden blijft groeien. Dankzij de ligging, het groene karakter en de hoge cultuur- en belevingswaarde, heeft de NHWL de potentie om een nationale trekpleister te worden. Doordat de Linie is voorgedragen voor de Werelderfgoedlijst van UNESCO, kan de Linie ook voor een internationaal publiek aantrekkelijk worden. De NHWL staat voor een typisch Nederlandse manier van landsverdediging.
Vroeger stonden in de Linie vooral rats, kuch en bonen op het menu; nu is het aanbod aanzienlijk verfijnder. In Fort Vuren, Fort Benoorden en Werk aan de Korte Uitweg kan men goed eten en drinken. Fort bij Vechten is een gewilde locatie voor feesten, vergaderingen, symposia, congressen... Fort Voordorp (Groenekan) is een sfeervolle evenementenlocatie voor bedrijfspresentaties, recepties, feestelijke bijeenkomsten en vergaderingen. Overnachten kan in Fort Spion, Werk aan de Korte Uitweg en Fort Vuren. Bij Fort aan de Klop wordt een trekkerscamping ontwikkeld.Mogelijkheden
De stichting Wandel- & FietsForten (W&FF) beheert Fort Vuren en Fort Spion, opdat wandelaars en fietsers daar kunnen uitrusten en overnachten. Daarnaast ontwikkelde W&FF een speciale wandelroute langs de Nieuw Hollandse Waterlinie: het Waterliniepad.
Fort Werk IV is een groene oase in een verstedelijkte omgeving. De stichting tot Beheer van Werk IV beoogt niet alleen het fort te restaureren, maar wil het fort tevens toegankelijker maken voor een groter publiek. Toekomstige functies van het fort liggen op het culturele, creatieve, educatieve en recreatieve vlak.
Stichting Erfgoed Logies Nederland
In 1999 berichtte Hospitality Management al over de opkomst van Erfgoedlogies, een logiesvorm die de laatste vijf jaar sterk aan populariteit heeft gewonnen. Dit van oorspong Portugese gastvrijheidconcept heeft in Nederland haar kracht bewezen, met momenteel ruim honderd aangesloten vestigingen in Nederland, Duitsland en België. Stichting Erfgoed Logies Nederland, opgericht in 1998, heeft als doel de totstandkoming, de kwaliteitscontrole, de marketing en de promotie van kleinschalige en kwalitatief hoogwaardige verblijfsaccommodaties in karakteristieke historische panden.
De accommodaties zijn gevestigd in allerlei historische onderkomens, zoals borgen, pastorieën, stadslogementen, kastelen, havezaten, landhuizen en dergelijke. Ze worden volgens strenge criteria geselecteerd en bieden gasten een comfortabel en rustiek verblijf. De meeste accommodaties zijn te vinden in het gebied langs de Nederlandse oostgrens (Euregiogebied). Stichting Erfgoedlogies zoekt naar een landelijke dekking.
De belangrijkste doelgroep zijn de hoger opgeleide Nederlanders die kiezen voor een goed hotelproduct (minimaal drie sterren) in eigen land voor een tweede of derde korte vakantie. Deze kerndoelgroep verkiest het kraken van houten vloeren boven de stilte van geluiddempend projecttapijt.
Groeiend bewustzijn
Bij de consument groeit het cultuurbewustzijn; er is een duidelijke behoefte waarneembaar aan authenticiteit en tradities. Verscheidenheid moet worden gecombineerd met cultuur en educatie.
Fort Altena heeft een strategische ligging tussen Utrecht en Breda. Het fort bestaat uit meerdere gebouwen. Er waren manschappen gelegerd in 1870, 1914-1918 en 1939-1940. Er is echter bij geen enkel NHWL-fort, dus ook niet bij Altena, ooit gevochten.
De Projectgroep Fort Altena, bestaande uit Stichting Militair Erfgoed, Stichting Brabants Monumentenfonds, Stichting Het Noord Brabants Landschap en de Provincies Noord-Brabant en Gelderland is belast met de toekomstige herbestemming. Vorig jaar is een haalbaarheidsstudie uitgevoerd naar mogelijkheden voor commercieel hergebruik.
Fort Altena heeft de typische NHWL-architectuur: een wallenstructuur, een gracht, dikke muren (soms wel 3,5 meter dik) en een centraal torenfort. Het torenfort wordt geflankeerd door bomvrije kazernes. Om deze centrale gebouwen liggen meerdere depots en later toegevoegde loodsen.
Fort Altena kan naam maken door als eerste NHWL-fort in Nederland erfgoedlogies aan te bieden. De hotelkamers kunnen op meerdere plekken in het fort worden gerealiseerd: in de bomvrije kazernes, in de loodsen (als ‘duplex’ variant) en zelfs in de wallenstructuur. Het torenfort kan door enkele aanpassingen, zoals een glazen kap die de binnenplaats overdekt, worden gebruikt als à la carte restaurant.
Vergaderruimten kunnen worden gerealiseerd in de bomvrije kazernes; grotere zalen in een loods. In andere ruimten van het fort kunnen een bezoekerscentrum van Het Brabants Landschap en een museale functie worden toegevoegd. Omdat het fort zo’n goede ligging heeft, kan het ook uitstekend functioneren als vertrek- en eindpunt van recreatieve routes: wandelen, fietsen en kanoën.
De projectgroep Fort Altena houdt zich momenteel bezig met de financiering van de renovatieplannen voor het fort. Het is essentieel dat er subsidiestromen worden aangeboord.
Voor fortenhotels geldt: indien de nieuwsgierigheid van gasten voldoende wordt geprikkeld en bevredigd, wordt de verblijfswaarde sterk vergroot. De marktmogelijkheden lijken kansen te bieden voor een reeks forten met erfgoedlogies. Een verdere groei van ‘hotelforten’ vraagt om innovatieve hotelondernemers die bereidt zijn het lange ontwikkelingstraject in te gaan, waarbij het zoeken naar subsidiestromen onontkoombaar is. Het uiteindelijke resultaat is de moeite waard: hotels die belangrijk erfgoed levend houden en generaties lang gasten een boeiende ervaring zullen bezorgen.
HM302004
