Het openbare leven wordt gegijzeld door COVID-19 en de daaraan gerelateerde maatregelen. Uit alle macht proberen ondernemers aan de ene kant kosten te besparen en aan de andere kant creatieve manieren te vinden om de inkomstenstroom niet volledig op te laten drogen. Het is duidelijk dat niet alle ondernemingen het (zullen) redden.
Franchiseketens zijn daarbij moeilijker centraal aan te sturen dan filialen. Binnen franchise is eigen ondernemerschap is van franchisenemers een troef, maar pakt dat in crisistijd ook voordelig uit? Welke impact heeft COVID-19 op franchiseketens? Aangezien het Wetsvoorstel Wet Franchise op dit moment bij de Tweede Kamer ligt, zullen wij ook deze nieuwe Wet bij hierin betrekken. Achter de behandeling van het Wetsvoorstel zit immers vaart, het Kamerdebat zal nog vóór het zomerreces plaatsvinden.
Franchise en de juridische verplichtingen
De wet geeft geen speciaal juridische kader voor franchiseovereenkomsten. Het Wetsvoorstel zal dit kader introduceren, regels die nu al uit de rechtspraak voortvloeien vastleggen (zoals de verplichting om bijstand te verlenen en zich te goeder trouw jegens elkaar op te stellen), maar ook nieuwe regels introduceren.
Een belangrijke introductie in het Wetsvoorstel is het – door franchisegevers niet enthousiast ontvangen – instemmingsvereiste. Dit houdt in dat wijzigingen van de franchiseformule de instemming van (de daardoor gedupeerde) franchisenemers vereist. Ook nieuw is de verplichting om een methode voor de berekening van goodwill, indien aanwezig, op te nemen ingeval de franchisegever de vestiging koopt om deze zelf (of door een andere franchisenemer) te (laten) exploiteren. Andere belangrijke bepalingen zoals het non-concurrentie beding laten wij voor deze bijdrage buiten beschouwing.
Reageren op de COVID-19 situatie en anticiperen op de toekomst
Ondernemers die niet verplicht de deuren hebben gesloten, zoals hotels, staan voor de vraag of het verstandig is om toch dicht te gaan of bepaalde activiteiten te staken. Alternatieve mogelijkheden om toch inkomsten te generen of zich voor anderen in te zetten zijn bijvoorbeeld het beschikbaar stellen/verhuren van ruimte voor opvang of als werkplek. Het versneld innoveren van de dienstverlening kan ook een optie zijn. Winkels verleggen hun focus naar online verkoop. Ook ‘drive through’ biedt mogelijkheden.
Ook, en dit zal de komende tijd nog verder toenemen bij het uitrollen van de 1,5 meter economie, worden ondernemers gedwongen om speciale voorzieningen te treffen. Bijvoorbeeld beperking van het aantal aanwezigen, het invoeren van nadere hygiënemaatregelen (te denken valt aan extra schoonmaak, ontsmettingszeep) en verscherpt deurbeleid. Daar zijn wel kosten aan verbonden terwijl minder aanwezigen betekent dat een veel lagere omzet gerealiseerd kan worden.
Er zijn geen draaiboeken voor wat een adequate en tijdige respons is en hoe het beste geanticipeerd kan worden. Dat zal per sector en per formule ingekleurd moeten worden. Compliance met de overheidsmaatregelen staat voorop. Daarnaast is een goede samenwerking tussen franchisegever en franchisenemer cruciaal. Juist in deze tijd is er een noodzaak om snel, innovatief, eendrachtig en slagkrachtig te handelen om het hoofd boven water te houden.
Er rust zowel op de franchisegever als op de franchisenemer een belangrijke taak om het franchisenetwerk en de formule met zo min mogelijk schade door de COVID-19 situatie heen te loodsen. Daarbij is de verantwoordelijkheid van de franchisenemer meer gericht op de exploitatie van zijn eigen vestiging en het opvolgen van instructies en advies van de franchisegever. Het is aan de franchisegever om het merk, de uniformiteit en de reputatie te bewaken en de continuïteit van de formule en het netwerk als geheel na te streven. Dat kan betekenen dat onder grote tijdsdruk nieuwe onderdelen van het handboek moeten worden geschreven en geïmplementeerd, bijvoorbeeld over hygiëne, deurbeleid, beveiliging, en hoe om te gaan met klanten die de maatregelen niet respecteren. De reputatie van het merk is in het geding en aansprakelijkheid van een vestiging voor bijvoorbeeld een uitbraak van besmetting (vgl. wat in Ischgl (Oostenrijk) in de après-ski gelegenheden is gebeurd) raakt het hele franchisenetwerk en de franchisegever.
Innovatie en slagvaardigheid zijn bepalend voor de vraag welke formules met succes door deze crisis heenkomen. Het is de vraag of dit een nadere afweging of herformulering van het instemmingsvereiste zoals opgenomen in het Wetsvoorstel verdient. Te denken valt aan uitzonderingsmogelijkheden of het verhogen van de drempelbedragen waaronder de franchisegever geen instemming behoeft. Met het oog op de te verwachten faillissementen is het van belang dat de goodwillbepaling van het Wetsvoorstel niet onnodig in de weg staat aan het opkopen door de franchisegever van noodlijdende franchisenemers om zo de formule en het netwerk als geheel te redden.
COVID-19 en de uniformiteit en kwaliteit
Voor een franchiseketen is het van belang dat de respons en anticiperende handelingen zo min mogelijk ten koste gaan van de uniformiteit en kwaliteit van de franchiseformule. Zo kunnen acties als het aanpassen van openingstijden of het niet meer aanvaarden van herbruikbare bekers, de onderscheidende kenmerken van de franchiseformule te niet doen of in gevaar brengen. Consumenten begrijpen dat de situatie anders is, maar juist ook in crisistijd hecht de consument aan de kwaliteit en betrouwbaarheid van wat hij kent. Het is daarom belangrijk om goed te kijken naar de noodzaak van acties en de eventuele alternatieven en naar de unieke kenmerken van de formule en hoe deze bewaard kan blijven.
Het uitgangspunt blijft dat franchisenemer zich aan de franchiseformule en aanwijzingen van de franchisegever moet houden en dat franchisegever op de uniformiteit en kwaliteit toeziet. De franchisegever heeft de intellectuele eigendomsrechten en heeft, zeker in hard format franchise, ook het primaat om wijzigingen en aanpassingen te ontwikkelen. In deze aparte, nieuwe werkelijkheid speelt redelijkheid en billijkheid een belangrijke rol in de relatie tussen de franchisenemer en franchisegever. Contractuele afspraken worden in deze buitengewone tijd beheerst door de speciale regels van overmacht en onvoorziene omstandigheden. Het zal zoeken zijn naar een afweging tussen het nut en noodzaak van bepaalde acties en de positieve versus de nadelige effecten daarvan op de franchiseformule.
Wat brengt COVID-19 voor de franchiseketens?
Juist in deze nieuwe, onzekere tijd die COVID-19 met zich meebrengt, wordt de innovatieve kracht en slagvaardigheid van franchiseformules op de proef gesteld. Het is waarschijnlijk dat de wereld na COVID-19 nooit meer hetzelfde zal zijn.
Zowel franchisegevers als franchisenemers moeten nu de mouwen opstropen en met elkaar zoeken naar de mogelijkheden om de franchiseformule zo goed als mogelijk door deze zware periode heen te loodsen. Zij kunnen ook samen de onderhandeling met verhuurders en/of toeleveranciers aangaan, afhankelijk van hoe de formule in elkaar zit. Waar franchisegevers ook leverancier zijn van de keten kunnen wellicht franchisenemers onderling productvoorraad (herver)delen waar de een nog ruim voldoende heeft en de ander niet. Verder zal het voornemen van de Tweede Kamer om tijdelijk te verbieden dat winkels in de non-food sector hun producten in de uitverkoop aanbieden (een maatregel om kleinere ondernemers te helpen) ook een rol (kunnen) spelen. Ook het delen van ideeën en ervaringen is cruciaal om deze crisis te doorstaan. Het bewaken van kwaliteit, uniformiteit en reputatie van de franchiseformule moet gewogen worden tegen de noodzaak tot aanpassing of (versnelde) innovatie. De belangen van beide zijden moeten tenslotte in dat krachtenveld gewaarborgd worden.
Auteurs: Martine de Koning (partner) en Isabel van Tuyll van Serooskerken (senior associate) Praktijkgroep Commercial & International Trade Kennedy Van der Laan in Amsterdam.
Deze artikelenreeks wordt verzorgd door het Hospitality Team van Kennedy Van der Laan. Voor vragen kunt u contact opnemen met Nico Jacobs (Tel: 06-53999404; e-mail nico.jacobs@kvdl.com).
