In onze gejaagde samenleving lopen - of slenteren (?) - maar weinig mensen rond die echt geen 'behoefte' hebben aan koffie. Zij die er wel even voor gaan zitten, hebben geen klagen: de introductie van veel nieuwe koffiesoorten heeft de koffiepauze beslist aantrekkelijker gemaakt. En dan is er nog een keuze... Maar wat is 'duurzame koffie' en welke hordes zijn er (nog) te nemen?
Dranken als thee, 'fris' en bier hebben - ondanks een toename in het verbruik per persoon - nog steeds het nakijken: de meest genuttigde drank in Nederland is koffie. Nederlanders drinken circa 150 liter koffie per jaar. Cijfers van het CBS over 2006 laten zien dat dit neerkomt op 3,2 koppen per dag; dat is 6,9 kilo koffie op jaarbasis. Nederlanders worden in veel onderzoeken bestempeld als ‘enthousiaste koffiedrinkers’ en drinken bijvoorbeeld meer koffie dan in ‘het koffieland bij uitstek’, te weten Italië. Alleen de inwoners van de Scandinavische landen zijn nog meer dan wij verslingerd aan dit ooit exotische drankje. De Finnen drinken 5,4 kopjes koffie per persoon per dag, terwijl nota bene in de koffieproducerende landen het gebruik nog onder één kopje per persoon ligt.
Voorwaarden
Jaren geleden leek het onwaarschijnlijk dat de Nederlanders op grote schaal hun vertrouwde ‘bakkie troost’ in zouden ruilen voor espresso en cappuccino. Ook de café latte (koffie verkeerd) drong onverwacht sterk op. De laatste jaren schieten de koffiecafés van diverse ketens als paddenstoelen uit de grond. In een mix van winkel en koffiehuis kiezen de Nederlanders steeds vaker voor een koffie met een bijzonder tintje. De keuzes die daarbij gemaakt kunnen worden, lijken eindeloos. Koffie met siropen, met verschillende soorten melk, frappuccino’s, bambino’s, rietsuiker, zoetjes...
Dat hotelgasten binnen afzienbare tijd geen genoegen meer zullen nemen met minder keuze, ligt voor de hand. Bovendien let de hedendaagse consument steeds meer op de omstandigheden waarin de koffieboeren verkeren; hij is bereid om extra te betalen voor duurzaam geproduceerde koffie. Maar wanneer is koffie duurzaam?
Er zijn een aantal voorwaarden waaraan voldaan moet worden voordat koffie als zodanig bestempeld mag worden. Zo moet er sprake zijn van een milieuvriendelijk productieproces, zonder het gebruik van giftige verdelgingsmiddelen (dit is nog niet per definitie biologisch). Is er sprake van een wijs beheer van de grond en van de natuurlijke omgeving? is de koffie geproduceerd onder goede arbeidsomstandigheden (geen kinderarbeid, bijvoorbeeld)? Wordt het aantal af te leggen kilometers, in het kader van productie en distributie, binnen de perken gehouden?
Initiatieven
Er zijn verschillende initiatieven ontplooid om het inkomen van de (kleine) koffieboeren en de handelsomstandigheden te verbeteren. Een groot aantal koffiebranders koopt rechtstreeks van de koffieboeren en koffiecoöperaties. Deze koffie wordt vervolgens verkocht onder bepaalde keurmerken, speciaal voor koffie. De organisatie achter een keurmerk bepaalt een minimumprijs voor de koffie die boven de wereldmarktprijs ligt. Via direct contact met de koffiebranders kunnen de boeren op de wereldmarkt opereren en wordt de emotionele afstand tussen koffieboeren en koffiedrinkers kleiner, waardoor de bewustwording van de koffieconsument wordt gestimuleerd.
Wanneer de koffieprijs boven het minimum komt, wordt de marktprijs gevolgd. Op de koffieprijs in de schappen of bij de groothandel komt altijd een kleine premie, zo kunnen kleine boeren hun financiële achterstanden inhalen. Op plantages worden deze toeslagen onder meer besteed aan sociale programma’s. Voor biologisch geteelde producten geldt vaak nog een extra producententoeslag.
Boerenorganisaties en koffiecoöperaties kunnen zestig procent van de verkoopprijs van hun product al ontvangen bij het begin van de oogst. Dankzij dit krediet kunnen ze hun leden direct bij opkoop uitbetalen. De coöperatie wordt dan niet uit geldgebrek gedwongen zaken te doen met tussenhandelaren die weliswaar te laag, maar wel contant uitbetalen. In Nederland zijn onder andere Max Havelaar (Max Havelaar koffie), Fair Trade (Fair Trade Original koffie) en UTZ gecertificeerd (o.a. Douwe Egberts) keurmerken voor duurzame koffie. Douwe Egberts introduceerde in het najaar van 2006 Good Origin, een 100% aantoonbaar duurzaam geproduceerde koffie. Biologisch geproduceerde koffie valt onder het EKO-keurmerk.
Marktontwikkelingen
Uit het jaarverslag van de Vereniging van Nederlandse Koffiebranders en Theepakkers (VNKT) over 2006 blijkt dat de prijs van ruwe koffie op de wereldmarkt stijgt en daarmee langzaamaan uit het dal is geklommen na een periode van productieoverschotten en lage prijzen. De Indicatorprijs van de International Coffee Organization (ICO), het gewogen gemiddelde van fysieke prijzen voor de economisch rendabele koffiesoorten Arabica en Robusta, steeg in 2006 ten opzichte van 2005 met zo’n 7 procent. De reden voor de toegenomen prijs van Robusta’s was het beperkte aanbod van kwalitatief goede Robusta’s bij een groeiende vraag. In het oogstjaar 2006/07 lag het aanbod van koffie ruim 4 miljoen balen boven de vraag naar koffie. Hoewel de prijzen in 2006 stegen, was deze stijging, mede als gevolg van de omvangrijke oogst in Brazilië en Vietnam, lager dan verwacht. Er valt echter geen voorspelling te doen over hoe structureel de prijsstijgingen zullen zijn. Diverse factoren zijn hierop van invloed. Wanneer het aanbod van koffie lager uitvalt dan de vraag ernaar, kan dit leiden tot verdere prijsstijgingen. Daarnaast zijn de activiteiten van grote financiële fondsen nog steeds sterk van invloed op de prijsontwikkeling.
De hogere wereldmarktprijzen zijn voor veel koffieproducenten een stimulans om (opnieuw) in de koffieproductie te stappen. Hierdoor bestaat het risico dat de beschikbaarheid van koffie de vraag zal overtreffen met nadelige gevolgen voor de prijsvorming van koffie. Het is een uitdaging voor de gehele koffiegemeenschap om ervoor te zorgen dat er niet wederom teveel koffie verbouwd gaat worden.
Koffieproducenten willen graag meer produceren bij hogere marktprijzen en uit de markt stappen bij (te) lage prijzen. In de economische wetenschap is dit een onderdeel van het stelsel van vraag en aanbod. Bij een stijgende prijs zullen meer producenten meer goederen willen aanbieden en vice versa bij dalende prijzen. Daartegenover staat dat consumenten bij stijgende prijzen minder vraag, en bij dalende prijzen meer vraag naar het product tonen. Voor productmarkten waarin de prijzen schommelen in bepaalde cycli, hebben economen een specifieke term verzonnen: de varkenscyclus. Deze term is afgeleid van de cyclus die optreedt in de varkenssector. Dit is een verschijnsel in de economie waarin overschotten en tekorten van een bepaald product elkaar afwisselen. Deze afwisseling van overschotten en tekorten ontstaan doordat producenten massaal reageren op de hoogte van de prijzen, maar tegen de tijd dat deze reactie doorwerkt op het aanbod, kan de prijs alweer omgeslagen zijn.
Het aanbod en de prijs van varkens wisselt sterk in de loop der jaren, doordat varkensfokkers massaal gaan uitbreiden op het moment dat de prijzen hoog zijn, met als gevolg dat er in volgende jaren een overschot aan varkens ontstaat. Vanwege de dan lage prijzen door het te grote aanbod worden veel fokkerijen gesloten of ingekrompen, zodat het aanbod daalt en de prijzen weer stijgen. Dit verschijnsel komt ook voor bij de productie van andere landbouwproducten, zoals koffie.
Duurzame koffieproductie
Koffie is economisch gezien zeer belangrijk voor ontwikkelingslanden. Na olie is koffie het meest verhandelde product tussen het zuidelijk en noordelijk halfrond. Wereldwijd zijn er ongeveer 100 miljoen mensen direct of indirect afhankelijk van de opbrengsten uit de koffiesector.
In het begin van de jaren zeventig is een begin gemaakt met kleinschalige initiatieven die het leven van koffieboeren en hun toegang tot de markt hebben verbeterd. Dit gebeurde via certificaten en de eerder genoemde minimumprijzen en premies. Veel koffieproducenten hebben tot op de dag van vandaag echter een beperkte toegang tot deze premies. Er bestaat grote behoefte aan een brede benadering die ook koffieproducenten uit de zogeheten 'mainstream' markt bereiken. Een van origine Duits initiatief, de Common Code for the Coffee Community, moet het verschil maken in ieder kopje koffie, maar heeft nog een lange weg te gaan. De introductie van Douwe Egbert’s Good Origin vloeide voort uit de betrokkenheid van DE bij de toekomst van de koffiesector, juist waar het de mainstream koffiemarkt (90% van de totale koffiemarkt) betreft. Voor Douwe Egberts betekent dat onder meer: het creëren van meer vraag naar duurzaam geproduceerde koffie.
Gestaafde koffieweetjes
Normaal dagelijks koffiegebruik leidt niet tot angsten of nervositeit.
Regelmatig koffiedrinken overdag heeft bij een regelmatig slaappatroon geen effect op de slaapkwaliteit.
Hoofdpijn door koffieonthouding kan bij sommige regelmatige koffiedrinkers optreden binnen 12 tot 24 uur na de laatste cafeïne-inname.
Cafeïne werkt op zich als pijnstiller en versterkt de werking van pijnstillende medicijnen.
Cijferwerk
25 miljoen mensen zijn direct werkzaam in de koffie-industrie.
92 procent van de Nederlanders ouder dan 15 jaar drinkt koffie.
10 miljard dollar is de geschatte exportwaarde van groene koffie.
Er zijn meer dan 60 koffiesoorten. Alleen Arabica en Robusta, en in mindere mate Liberica, zijn economisch relevant.
Zwarte koffie, zonder melk en suiker, bevat minder dan 1 kcal.
1 goede koffieplant levert 1 kilo groene koffiebonen op.
70 landen produceren koffie.
De koffieplant gedijt goed tussen temperatuurgemiddelden van tussen de 17 en 23 graden Celcius.
HM302008
