Jarenlang was Amsterdam in de ban van ‘overtoerisme’. Vanwege corona bleven de toeristen weg, maar inmiddels leeft de vrees voor overtoerisme na corona weer. De gemeenteraad heeft vrijwel unaniem een motie aangenomen die het aantal toeristische overnachtingen maximeert op 20 miljoen, waarbij op 12 miljoen een signaalwaarde is gesteld. Bij overschrijding dient de wethouder Economische Zaken maatregelen te nemen.
In opdracht van Femke Halsema schreef Zef Hemel, hoogleraar Grootstedelijke vraagstukken, in 2019 een visie op de Amsterdamse binnenstad in 2040. “Daarin heb ik een planologisch voorstel gedaan, want het toerisme in Amsterdam is eenvoudig: die behelst de looproute van Amsterdam Centraal Station naar het Museumplein. Gemiddeld doet de toerist er drie dagen over om alles op die route van twee kilometer te zien. Het is een moderne pelgrimage; in feite werken alle citytrips op die manier. De route is in 1888 bedacht toen het Rijksmuseum tegelijkertijd met het Centraal Station werd gebouwd. De architect van beide gebouwen is Pierre Cuypers en de route heette ‘De Gouden Eeuw’. In plaats van te onderzoeken wat we kunnen met die route van twee kilometer, zoals ik voorstelde, werd er geluisterd naar economen en juristen. Bestuurders zwichten steevast voor economen en luisteren naar juristen. Juristen waarschuwen altijd dat iets niet kan en economen geloven enkel in economische prikkels, zoals het verhogen van toeristenbelasting. We weten allemaal dat dit uiteindelijk niet werkt, maar een planologische aanpak vinden bestuurders te lastig, het wordt niet begrepen. De Rijksplanologische Dienst werd in 2001 opgeheven omdat het een ‘luis in de pels’ was van andere ministeries, juist omdat het verschillende disciplines wilde – en moest – verbinden. Er is dus een gebrek aan visie, wat zich vertaalt in de ontwikkeling van een monsterlijk probleem.”
Amsterdam moet verdubbelen qua inwonertal
Dat grote probleem heeft te maken met woningbouw, of beter nog het gebrek aan woningbouw. “In 2014 waarschuwde ik al dat Amsterdam moest verdubbelen qua inwonertal om problemen te voorkomen. Ik werd niet serieus genomen. En dat terwijl alle kritiek op toerisme in essentie voortkomt uit onvrede over het tekort aan woonruimte. Tijdens de financiële crisis viel de bouw stil, behalve die van hotels. Sterker nog, de ontwikkeling van hotels kreeg een enorme vaart. Vijf jaar lang werden er hotels uit de grond gestampt en geen enkele woning gebouwd; dat leverde veel scheve gezichten op. Terwijl de woningbouw stillag, steeg het aantal inwoners van Amsterdam met 10.000 per jaar. Dat betekent dat de gemiddelde woningbezetting omhoogging, de mensen steeds krapper gingen wonen, de prijzen enorm stegen en ‘verkamering’ plaatsvond. Daar kwam aan het einde van de crisis ook nog Airbnb bij, wat de prijzen op de woningmarkt nog verder deed stijgen, waardoor de hotellerie in de publieke opinie een van de veroorzakers van het probleem was. En dat terwijl de basis van het probleem het tekort aan woningbouw is. Hoteliers vonden de negatieve bejegening door de Amsterdammers onrechtvaardig, en in zekere zin is dat ook zo, maar de zoektocht naar de schuldige voor woningtekorten en een overvolle stad wordt al snel gevonden in hotels en Airbnb. De hotelsector moet zich ook realiseren dat het feestelijk openen van weer een nieuw hotel iets doet met de mensen, misschien is het helemaal niet verstandig om groots uit te pakken terwijl meer dan 30.000 Amsterdammers een petitie hebben ondertelend om het aantal toeristische overnachtingen een halt toe te roepen. Het lijkt erop dat hoteliers het gevoel van de inwoners niet begrijpen. Nu heeft de gemeente die motie aangenomen, waardoor er maximaal 20 miljoen overnachtingen per jaar gerealiseerd mogen worden in Amsterdam. Maar ja, de voorgestelde grens door het burgerinitiatief was 12 miljoen. De gemeenteraad heeft de inwoners wat uit te leggen en de toeristische sector ligt bij de lokale bevolking nog steeds onder het vergrootglas. Het grote gevaar is dat de toeristische sector de zwartepiet krijgt toegespeeld terwijl het eigenlijke probleem is dat de woningbouw achterloopt.”
Veel te weinig koopwoningen in de stad
Hoe ziet woonstad Amsterdam eruit, wat zijn de cijfers? Zef: “Van oudsher is Amsterdam een arbeidersstad, waar de woningbouw via woningcorporaties werd geregeld. Er zijn heel veel sociale woningen in de stad, maar in de laatste vijftien, twintig jaar is er veel veranderd. De beleggers zijn in de markt gekomen, waardoor nu al meer dan dertig procent van de koopwoningen in handen is van investeerders. Er is een ernstig tekort aan koopwoningen in de stad, maar nog steeds zet de gemeente sterk in op sociale woningbouw. De woningmarkt is totaal ontregeld en de gemeente is daar mede schuldig aan. Amsterdammers vluchten nu de stad uit en kopen in het hele land; zelfs delen van Friesland en Groningen zien een toestroom van Amsterdammers. Dat komt ook door de verandering van de economie, van industrieel naar een grootstedelijke kenniseconomie, gecombineerd met de versnelling van thuiswerken vanwege de coronapandemie. De ontwikkeling zie je niet alleen in Nederland, maar ook in de VS: ook daar barsten de steden uit hun voegen omdat er systematisch te weinig is gebouwd. De noordelijke provincies in Nederland willen best meehelpen om het woningtekort op te lossen, maar stellen in Den Haag wel eisen: de Lelylijn wordt als voorwaarde gesteld. Dat is een nieuwe spoorverbinding die de Randstad met het noorden verbindt. Ik verwacht vanwege deze exodus een groot tekort aan infrastructuur in Nederland, want het thuiswerken zal zeker weg gaan ebben. De wegen slibben dicht, waardoor werkgevers gedwongen worden om concessies te doen. Intussen worden er enorme infrastructuurprogramma’s ontwikkeld. De ontwikkelingen zijn slecht voor de klimaatdoelstellingen: ‘Parijs’ wordt zeker niet gehaald en visie op ruimtelijke ordening ontbreekt omdat alle verantwoordelijkheden zijn doorgeschoven naar de provincies. Het spreiden van inwoners is inmiddels in volle gang, wat gaat leiden tot een enorm stikstofvraagstuk. Ik kan hier niet optimistisch over zijn, hoe graag ik dat zou willen.”
Is er een oplossing voor dit stikstof- en mobiliteitsvraagstuk? “De oplossing ligt in het uitbouwen van de grote steden. Dat zou ook het toerisme lucht geven, omdat het ‘schuldvraagstuk’ dan niet meer bij de toeristische sector komt te liggen. Het is algemeen bekend dat middeninkomens in Amsterdam geen woning kunnen vinden en verbanden tussen de ministeries worden niet gelegd, de ministeries zijn daartoe niet in staat. Uiteindelijk heb je voor het ontwikkelen van een toekomstvisie en een plan van aanpak toch de overheid nodig. De gemeente Amsterdam werkt ook zo: die gaan voor hun eigen terroir, waardoor buurgemeenten in economische zin profiteren van de rem op toeristische overnachtingen. De metropoolregio is aan zet, maar zoals ze het nu proberen op te lossen - door middel van economische prikkels – is niet toekomstbestendig. Het is allemaal paniek, net zoals het Muiderslot ‘Amsterdam Castle’ noemen en – erger nog – de hunebedden in Drenthe ‘Amsterdam big stones’ noemen. Toerisme is altijd promotiebeleid en citymarketing geweest. Nu we de paniek voorbij zijn moeten we iets anders verzinnen, zoals onderzoeken wat we met die route van twee kilometer doen in Amsterdam, zoals ik in 2019 voorstelde. Helaas wordt daaraan voorbijgegaan en is er enkel gekeken naar het volksinitiatief dat is geïniteerd door twee economen en twee juristen.”
“Amsterdam is tweede garnituur”
Peter Savelberg, ‘urban innovator’, haalde het nieuws met zijn voorstel om de driehoek Amsterdam-Brussel-Keulen als één grote wereldstad te beschouwen. Nederland zou te klein zijn om concurrerend te zijn. “Dat beschouw ik als een verkrachting van noties die bij geografen al lang bestonden. Het werd als marketinginstrument verkocht aan VNO-NCW, maar ik vond het een tamelijk ‘Chinese manier van denken’. Het was dan ook vooral gericht op bedrijfsvestigingen. Natuurlijk kun je in de kop van Groningen een fabriek bouwen voor Tesla, maar het toerisme werkt toch anders. Chinezen leggen al heel lang de klassieke ‘Grand Tour’ af wanneer ze Europa bezoeken. Dat is de route langs wereldsteden, waarbij ze Londen, Parijs, Florence, Rome en misschien ook Venetië bezoeken. Amsterdam zit daar niet bij, onze hoofdstad is tweede garnituur. Een Chinees heeft een week - of tien dagen - om Europa te zien en geeft in die korte tijd veel geld uit. Men komt alleen naar Amsterdam om te feesten, het is een ‘partystad’. Zelfs voor de rijken der aarde. Amsterdam zou de stad van Rembrandt en de Gouden Eeuw worden, maar de Gouden Eeuw is in de ban gedaan. Dat Amsterdam een partystad is geworden en gebleven is geen goede ontwikkeling. Als je een ander soort toeristen wil, dan moet je je plaats kennen en een visie hebben. Met enkel financiële prikkels en maatregelen red je het niet. We hebben nu zelfs een premier aan het roer die motiveert dat visie niet nodig is… Dit land heeft ooit wel visies gehad, bijvoorbeeld toen de Randstad werd bedacht en het Groene Hart. Alhoewel het buitenlanders waren die het als eerste als zodanig omschreven; het was Amerikaanse en Engelse literatuur die het beschreef. Nederlanders zijn pragmatisch en denken in nut en noodzaak. Op zijn best gaan we weer een ‘Vinex-actie’ tegemoet, waarbij de bevolking wordt gespreid terwijl het niets mag kosten. Op dit moment is de agenda van de toekomst zeer belangrijk, maar we gaan de gestelde doelstellingen bij lange na niet halen. We doen zelfs de verkeerde dingen, waardoor rechters zich met de politiek moeten bemoeien. Dat is niet goed voor de democratie, het is eigenlijk doodeng. Met de industrie, woningbouw, de economie en het verkeersgedrag is grondig iets mis. Dat moet aangepakt worden bij de wortels, net zoals het tekort aan woningen in Amsterdam het toerisme in een kwaad daglicht stelt.”
Foto: Lex Banning
Blijf je graag op de hoogte?
Twee keer per week het actuele en relevante hotelnieuws in je mailbox? Schrijf je hier in voor onze digitale nieuwsbrief en blijf op de hoogte.
