Het overtoerisme in Amsterdam neemt serieuze vormen aan. In 2019 bezochten ruim 17 miljoen toeristen de hoofdstad, in 2030 verwacht het NBTC bijna het dubbele: 32 miljoen. PvdA-raadslid Dennis Boutkan maakt zich zorgen, hij gaat in gesprek met Jeroen Oskam, Director Research Centre Hotelschool The Hague.
De paralellen tussen de binnensteden van Venetië en Amsterdam zijn aanwezig. De Italiaanse stad staat onder water. Letterlijk. Toegangspoortjes stroomlijnen de toeristen door de grachten en nauwe straatjes van het eeuwenoude centrum, dat zich na zonsondergang omtovert van bruisende toeristenstad tot verlaten spookstad. Bijna geen Italiaan wil er onder deze omstandigheden meer wonen. Venetië telde na de Tweede Wereldoorlog 150.000 inwoners, inmiddels nog geen 50.000. Gaat Amsterdam Venetië achterna? Heeft de toeristenbranche een bepaalde verantwoordelijkheid als het gaat om de leefbaarheid in de stad? Is het actief verspreiden van de toeristen een oplossing? Hoe gaan Airbnb en bed and breakfasts zich ontwikkelen, heeft de hoofdstad een imagoprobleem? En tot slot: Wat zijn de oplossingen? De onderzoeker Jeroen Oskam (JO) in gesprek met de politicus Dennis Boutkan (DB).
JO: Er heerst veel controverse als ik over het ‘probleem’ overtoerisme praat met collega’s. Er zijn collega’s in de academische wereld die het overtoerisme niet als een toerismeprobleem zien, maar als een managementprobleem. Hoe zie jij dat?
DB: Amsterdam heeft wel degelijk te maken met overtoerisme. De definitie van overtoerisme is volgens mij dat er sprake is van een doorgeslagen balans tussen bezoekerseconomie en bewonerseconomie. De effecten van de bezoekerseconomie hebben een te grote negatieve invloed op de bewoners. In 2025 worden er 25 miljoen bezoekers verwacht. Daar maak ik mij zorgen over. Hoe gaan we daarmee om? Een hek om Amsterdam plaatsen lijkt mij heel moeilijk.
JO: Daar zijn overigens wel voorbeelden van. Park Güell in Barcelona. Dat deed het stadsbestuur niet voor de toerist, maar juist voor de bewoner. Toeristen zijn altijd op zoek naar de authenticiteit van hun bestemming. Plaats ergens een hek omheen, en ze weten waar ze moeten zijn.
DB: Ik vraag mij af of ze op zoek zijn naar de authenticiteit. Je ziet ook een bepaalde vorm van kuddegedrag. We hebben de stromingen van toeristen kunnen volgen en de conclusie was dat voornamelijk de toeristische trekpleisters worden bezocht, die zijn niet per se authentiek.
JO: De toenemende bezoekersaantallen in Amsterdam stroken niet met de ‘Destination Life Cycle-theory’. Die theorie vertelt dat bestemmingen minder aantrekkelijk worden als bezoekersaantallen te sterk groeien. Maar toeristen blijven naar drukke plaatsen als Venetië en Amsterdam gaan, dus die voorspelling lijkt niet te kloppen.
DB: Blijkbaar schrikt de drukte de toerist niet af. Er worden snel paralellen tussen Venetië en Amsterdam getrokken. Die vind ik niet altijd terecht. Ik was vorig jaar in Venetië om een lezing te geven over hoe we hier in Amsterdam omgaan met overtoerisme. Daar zie je een duidelijke tweedeling met betrekking tot overtoerisme. De ene groep wil de schoonheid van de stad aan zoveel mogelijk mensen laten zien en de andere groep, voornamelijk de jongeren, vindt dat er maatregelen moeten komen zodat de stad geen nummer één bestemming wordt. Ik ben het daarmee eens. Amsterdam is ten eerste een stad om in te wonen, pas daarna een toeristische bestemming. Dat hebben we zo in het coalitieakkoord laten zetten, omdat Amsterdammers soms het idee hebben dat de stad er is voor de bezoekers.
JO: Overigens gaan er ook geluiden op van Amsterdammers die het toerisme als prettig ervaren en de stad er alleen maar mooier door zien worden. De leefbaarheid en de dynamiek ervaren zij als prettig. Overtoerisme zien zij niet als een probleem.
DB: Die geluiden hoor ik ook, maar het hangt ervan af wie je het vraagt. Gebieden als het Centrum en De Wallen worden door de Amsterdammer over het algemeen vermeden.
Huizen zijn om in te wonen
De impact van partijen als Airbnb op de hotellerie is onderschat. Door zowel de hotelier zelf, de politici, de onderzoeker als de consument. Volgens Boutkan is het noodzakelijk dat er maatregelen worden getroffen om die bezoekerseconomie beter te kunnen reguleren. De PvdA’er is vijf jaar raadslid en ziet dat als zaken los worden gelaten in de bezoekerseconomie, de stad er niet beter op wordt.
Oskam deed onderzoek naar Airbnb en publiceerde er een boek over: The Future of Airbnb and the Sharing Economy. Tijdens het onderzoek heeft Oskam getracht een ‘schuldige’ aan te wijzen die verantwoordelijk is geweest voor de oncontroleerbaarheid van Airbnb.
JO: En uiteindelijk kwam ik tot de conclusie dat wij onderzoekers daar een bepaalde verantwoordelijkheid in hebben gehad. De onderzoeksresultaten kwamen vrij laat (het eerste rapport van Oskam kwam in 2015 naar buiten en liet een groei van 500 procent bij Airbnb zien, red.). Een essentiële factor in ons vakgebied is die van de getallen. Daar worden we op afgerekend. Als er één factor moeilijk te verkrijgen is bij Airbnb, dan zijn het getallen. De onderzoeksresultaten die naar boven kwamen, gaven de commerciële kant van Airbnb weer: hoe kun je nog meer geld verdienen met Airbnb. Op conceptueel vlak waren er weinig publicaties: wat betekent dit fenomeen en hoe ontwikkelt het zich. Dat is vaak niet het soort studies waar onderzoekers mee scoren.
DB: Het feit dat mensen hun eigen huis verhuren aan vreemdelingen was tien jaar geleden redelijk ondenkbaar. Inmiddels is het voor sommigen particulieren noodzaak geworden. Het particulier verhuren van woningen heeft de prijs van een huis in Amsterdam opgedreven. Buurten raken daarnaast ontwricht. De sociale cohesie verdwijnt. Dat willen wij niet in deze stad. Het is erg lastig om Airbnb te beperken. Als het in de raad wordt aangenomen, komt er een nieuwe huisvestingverordening per 1 januari 2020. Een onderdeel daarvan is dat we buurten kunnen aanwijzen waar we vakantieverhuur kunnen terugdringen, dan wel verbieden. Concrete buurten hebben we nog niet aan kunnen wijzen. De disbalans tussen de woon- en bezoekerseconomie moet aangetoond kunnen worden. VvE’s maken zich al in vele gevallen hard voor een verbod op Airbnb binnen hun vereniging en worden vaak in het gelijk gesteld door de rechter als een bewoner zich niet houdt aan de afspraken om de woning niet te verhuren.
[UPDATE: Dit interview werd eind november afgenomen. De hoogste Europese rechter oordeelde op donderdag 19 december dat Airbnb geen woningverhuurder of vastgoedmakelaar is, maar een informatiedienst. Daardoor kan Airbnb niet worden gedwongen vakantieverhuur in te perken, zoals Amsterdam graag wil. Een flinke streep door de rekening van Europese steden die te maken hebben met overtoerisme, zoals Barcelona, Parijs en Amsterdam. Het lijkt onmogelijk om Airbnb te verplichten zich te houden aan registratieplicht.]
Verspreiden van toeristen
Waar Amsterdam in de maag zit met de stortvloed aan toeristen, schreeuwen andere gemeenten en provincies om diezelfde toerist. Om hoteliers door het land te laten profiteren van de massastroom, lijkt het verspreiden van toeristen door het land een ideale oplossing. Amsterdam wordt ontlast, de provincie profiteert. De Veluwe als ‘het stadspark van Amsterdam’ en Zandvoort als ‘Amsterdam Beach’ betitelen of een trein over de Afsluitdijk laten rijden, waardoor een rondje IJsselmeer tot de mogelijkheden behoort. Marketeers zien het helemaal zitten. Boutkan ziet er geen toekomst in. Mensen komen vaak naar Nederland om Amsterdam te bezoeken, niet andersom.
JO: Is er een maatregel denkbaar die ervoor zorgt dat het aantal toeristen in Amsterdam afneemt en in de provincie toeneemt?
DB: Nee, een zilveren kogel is er niet. Een hele drastische oplossing is dat je iets gaat doen aan Schiphol. Dat willen we wel. Vakantievluchten verplaatsen is in mijn ogen een goede oplossing. Zo verspreid je in elk geval de toestroom. De toestroom aan toeristen tegenhouden is simpelweg erg lastig. Ik denk dat de enige effectieve manier om dat te doen is door vliegtickets duurder te maken: een vliegtaks. Feit blijft dat mensen de Amsterdamse grachtengordel willen zien, het is UNESCO Werelderfgoed en uniek op de wereld. Dat zal altijd blijven. Spreiding is in die zin lastig omdat je het gedrag van de toeristen moeilijk kunt sturen. Wat steden als Amersfoort, Deventer en bijvoorbeeld Zwolle - wat stuk voor stuk prachtige steden zijn - wél kunnen doen, is goed nadenken over wat voor stad zij willen zijn, voordat ze die toerist naar zich toe kunnen trekken.
Toeristenbelasting
Eén van de maatregelen die de stadspolitiek heeft genomen om het massatoerisme te beteugelen, is de toeristenbelasting verhogen. Naast de reguliere zeven procent op de prijs van de hotelkamer, komt daar drie euro per persoon per nacht bij, uitgezonderd toeristen onder de zestien jaar.
JO: Die maatregel gaat in tegen de emancipatie en de massificatie van het toerisme. Door overnachtingen duurder te maken wordt het onbetaalbaar voor een bepaalde groep in de samenleving. Hoe kijk je daar tegenaan?
DB: Dat is een klem die ik als sociaaldemocraat zeker ook ervaar. Bepaalde groepen buiten de toeristenbelasting laten is erg lastig. We willen een stad zijn voor iedereen: rijk en arm. Tegelijkertijd wil je paal en perk stellen aan de overlast die het massatoerisme met zich meebrengt. Waar de stad disproportioneel last van heeft, zijn juist de toeristen die hier komen waarbij Amsterdam niet meer is dan het decor van een feestje.
JO: In een van je opiniestukken in Het Parool ben je op zoek naar ondernemers met een langetermijnvisie op de binnenstad. Welke boodschap zou je de hotellerie willen meegeven op het gebied van ondernemen met een visie?
DB: Wat ik belangrijk vind om te zien bij hotelondernemers, is dat ze verbinding maken met de buurt. Ik weet uit mijn kringen dat bijvoorbeeld het Java Hotel die toenadering actief zoekt door bijeenkomsten te organiseren en de buurtbewoner het gevoel te geven dat hij of zij welkom is. Hotels hebben prachtige mogelijkheden om buurtbijeenkomsten te faciliteren. Daarin kunnen ze hun verantwoordelijkheid pakken.
JO: En hoe kan een hotelier zijn verantwoordelijkheid pakken als het gaat om het gedrag van zijn gast in de stad? Je wilt als hotelier dat jouw gasten zich ook in de stad gedragen. Hoe kan een hotelier daaraan bijdragen?
DB: Door bijvoorbeeld de gasten te wijzen op de etiquette in de stad. Een heel groot deel van de bezoekers hoef je daar niet op te wijzen, maar een deel van die bezoekers wel. Ondernemers die hier snel willen cashen, zijn wat mij betreft niet welkom. Ondernemers die nadenken over de problemen waar de stad mee te maken heeft en met oplossingen komen, des te liever. Bezoekers die relatief veel overlast veroorzaken, zijn de toeristen uit het Verenigd Koninkrijk.
Imago
Het imago dat Amsterdam heeft bij de potentiële bezoeker, is nog altijd die van vrije seks en drugs. In vergelijking met andere Europese steden die te maken hebben met overtoerisme is die pijler uniek. Als het aan Boutkan ligt, verandert dat imago, en daarmee ook het verwachtingspatroon van de toerist.
DB: Het aanbod aanpassen is daarin essentieel. Zolang het aanbod hetzelfde blijft, zal diezelfde toerist blijven komen. De zogeheten Nutellawinkels zijn vanaf 2017 verboden; er komt geen nieuwe meer bij. De bestaande winkels kun je uiteraard niet dwingen te vertrekken. Een andere oplossing om de overlast te verminderen is een duidelijke grens stellen, méér handhaven en hier duidelijk over communiceren. Via social mediacampagnes kun je bijvoorbeeld mensen uit het Verenigd Koninkrijk bereiken en communiceren hoe ze zich hier dienen te gedragen.
JO: Als ik het voor mezelf reconstrueer, zie je rond 2015 een omslagpunt in de acceptatie in de toestroom van het aantal toeristen. Het werd te veel. Hoe kijkt de politiek daar tegenaan?
DB: Amsterdam heeft in de jaren voor 2015 actief toeristen naar de stad getrokken. Nederland en de stad Amsterdam zaten in de crisis. We zijn als PvdA in 2014 in de oppositie gekomen en gaan kijken naar wat nou de effecten zijn van het overtoerisme. Klagen de Amsterdammers alleen maar, of zit er ook iets onder? We kwamen er al snel achter dat de toename van Airbnb ervoor zorgt dat de huizen duurder worden. Dat vonden wij geen goede ontwikkeling. Het viel ons verder op dat het zittende college wilde blijven inzetten op groei. Eberhard van der Laan heeft een leidende rol gehad in de kentering. Als burgemeester was hij verantwoordelijk voor de openbare veiligheid en voorzag dat met de gigantische toestroom de openbare orde in het geding zou komen. De kraan is dichtgedraaid en de activiteiten om buitenlandse toeristen de stad in te krijgen zijn aanzienlijk verminderd.
JO: We praten nu over overtoerisme als Amsterdams probleem. Overtoerisme is een globaal probleem. Ik heb eerder in Het Parool op laten schrijven dat ik niet zo snel een oplossing zie op het gebied van overtoerisme. Daar was niet iedereen het niet mee eens. Schiphol dicht en hotels sluiten en het probleem lost zich op, was de reactie. Dan denk ik dat je het probleem alleen maar verplaatst naar bijvoorbeeld Brussel. Waar zie jij oplossingen, kijkend naar het globale probleem?
DB: Het klopt, overtoerisme is niet alleen een probleem waar Amsterdam mee worstelt. De groeiende middenklasse zal regelmatiger gaan vliegen als er niet wordt ingegrepen. Vliegen duurder maken is een optie. Er wordt geopperd om de toeristenbelasting te verhogen naar 15 euro, dat vind ik niet verstandig.
JO: Wij hebben onderzoek gedaan naar de gevolgen van een btw-verhoging voor hotels in Reykjavik, IJsland (het btw-tarief werd in 2012 verhoogd van 7 naar 25,5 procent om overtoerisme tegen te gaan, red.). Wij kwamen tot de conclusie dat het effect beperkt zou zijn, omdat er een groot ongereguleerd aanbod aanwezig is in de vorm van Airbnb. Het zou de bezoekersstroom niet beïnvloeden, maar wel de keuze voor de accommodatie. Het goedkope reizen wordt in stand gehouden en de prijs van de accommodatie wordt verhoogd. Het boekingsgedrag wordt ingegeven door de prijs van de vlucht, niet door de prijs van het hotel of een andere accommodatie. Bezoekers kijken niet naar het totale prijspakket van een weekend weg, maar maken hun keuze op basis van de prijs van het vliegticket. Kost een ticket naar Londen bijvoorbeeld 39 euro en een ticket naar Dublin 29 euro, dan boek je het ticket naar Dublin.
Een Venetiaans Amsterdam ligt niet in de lijn der verwachting. Amsterdam blijft een leefbare stad, als het aan Dennis Boutkan ligt. Op zijn initiatief doet de stad onderzoek naar scenario’s voor toerisme in 2025, de resultaten worden begin 2020 verwacht. De doorgeslagen vercommercialisering ziet hij als een gevaar voor de leefbaarheid van de stad. Toeristenwinkels en hotels komen er straks niet meer bij. De hotelstop leidt tot een scherpe daling van nieuwe hotelaanvragen. In 2030 verwacht het NBTC 32 miljoen toeristen in de hoofdstad. Die zullen gestroomlijnd en met zo min mogelijk overlast zich door de stad moeten bewegen. Daar zal handhaving en communicatie een belangrijke rol in gaan spelen. Samen met het imago van de stad.
Jeroen Oskam
Onderzoeker Jeroen Oskam is als Director Research Centre verbonden aan Hotelschool The Hague. Oskam doet veel onderzoek naar massatoerisme op internationaal niveau en de gevolgen daarvan. Hij schreef onder andere het boek ‘The Future of Airbnb and the Sharing Economy’.
Dennis Boutkan
PvdA’er Dennis Boutkan is raadslid in de Amsterdamse gemeenteraad. Hij heeft onder andere Toerisme en Balans in de Stad in zijn portefeuille. Boutkan was betrokken bij Project 1012, het project om de Wallen vrij te maken van mensenhandel en criminaliteit. Boutkan publiceert met regelmaat op de opiniepagina van Het Parool over massatoerisme.
Fotografie: Wendy Bos
HM302019
