Na 11 september kwamen de kranten met weinig positieve berichten. Met name de berichten over een economische neergang volgden elkaar in rap tempo op. In diverse horecavakbladen werd de ondernemers aangeraden om vooral ‘voorzichtig aan’ te doen. De hotellerie in Nederland leek een klap te hebben gekregen. Is dit eigenlijk wel zo? Gaan we daadwerkelijk richting recessie? De koele cijfers - voor zover aanwezig - bevestigen dat beeld maar ten dele. Zal de wereld echt nooit meer dezelfde zijn, na 11 september, of pakken we gewoon de draad weer op?
De aandacht van de media verschuift langzamerhand van Afghanistan naar de economische ontwikkeling in de EU en de VS. De verwachte economische groei voor de vijftien EU-landen is inmiddels afgekalfd tot 0,4%.
De logiesverstrekkers kenden jarenlang een grote stijging van de omzet. Deze groei duurde tot en met het tweede kwartaal van 2001. In het derde kwartaal van dit jaar daalde de totale omzet licht met 2,9%, terwijl het omzetvolume met 7,0% daalde (bron: Bedrijfschap Horeca en Catering).
Krimp
De aanslagen in New York hebben hun weerslag gehad op de Nederlandse economie, maar er was al sprake van een neergang. In Nederland kromp de economie in het derde kwartaal van 2001 met 0,4%. Sinds 1992 was zo’n cijfer niet voorgekomen. Als in het vierde kwartaal de economie weer gekrompem blijkt te zijn, mogen we spreken van een recessie. Deskundigen twijfelen er momenteel aan of de economische krimp zich in het vierde kwartaal daadwerkelijk zal doorzetten, omdat gezonde consumptieve bestedingen dit kunnen voorkomen. Over het gehele jaar wordt nu een economische groei van 1,0% voorspeld.
Een belangrijke reden om niet mee te gaan in de ‘recessievrees’ is deze: mocht er een recessie komen, dan is de economie veerkrachtig genoeg om binnen een relatief korte periode weer te kunnen herstellen. Fundamentele economische indicatoren zijn nog steeds positief. Dit is opvallend in vergelijking met de laatste economische recessie van 1991/1992. De jarenlange economische groei van tussen de 2% en 4% heeft geresulteerd in een economie die wel tegen een stootje kan; de huidige rentestand in de eurozone is nu 3,75% (tijdens de recessie in 1991 was dat 10,1%); de huizenprijzen zijn enorm gestegen en blijven op peil (daardoor is voor veel mensen de welvaart toegenomen); het aantal werklozen is historisch laag.
Veel Amsterdamse hotels in het midden en hogere segment namen in de weken na 11 september ingrijpende maatregelen, als gevolg van het drastisch gedaalde aantal buitenlandse bezoekers. Zo gingen sommige hotels over tot vierdaagse werkweken voor alle afdelingen, behalve voor sales & marketing. Soms werden f&b-afdelingen tijdelijk gesloten en werden medewerkers (uitzendkrachten en personen die in hun proeftijd zaten) naar huis gestuurd. Een andere maatregel was het op vakantie sturen van personeel. Investeringen werden tijdelijk uitgesteld. Toen bleek dat de bezettingen in oktober goed op peil bleven, kon een groot gedeelte van deze maatregelen weer teruggedraaid worden.
Uitstekend jaar
Veel zogenaamde hotelleriekenners hebben beweerd dat de Amsterdamse hotels in het luxe segment hard zouden worden getroffen door ‘11 september’. Uit een analyse blijkt echter dat de invloed van de terreuraanslagen nauwelijks is waar te nemen. Er moet wel bij worden gezegd dat de maand september grillig verliep. De eerste tien dagen waren ‘gewoon’; vervolgens waren er enkele dagen met bezettingen rond de 100% (door gestrand vliegverkeer); de maand werd afgesloten met een zeer lage bezetting. Opvallend aan de gemiddelde kameropbrengsten in Amsterdam is, dat deze per dezelfde maand in 2001 en 2000 bijna hetzelfde zijn gebleven.
De Amsterdamse viersterrenhotels zijn bezig aan een uitstekend jaar. Na tien maanden is de gemiddelde bezetting over 2001 maar 1% lager dan de 88,3% die werd behaald over het succesvolle jaar 2000. Als de maanden september en oktober 2001 nader onder de loep worden genomen, blijkt dat de yield (gemiddelde kameropbrengst x bezetting, ofwel opbrengst per beschikbare kamer) in september met fl 263,- licht onder dat van vorig jaar zat (-5,6%). In oktober bedroeg de yield echter fl 227,-; dat is een verbetering met 6,4% ten opzichte van vorig jaar.
De vijfsterrenhotels deden het in oktober en september 2001 een stuk minder goed dan in dezelfde periode vorig jaar: er werd een yield behaald van respectievelijk min 13,1% en min 14,4%. Dit past evenwel in het beeld voor het gehele (!) jaar 2001, waarin vooral de bezetting duidelijk lager lag dan in 2000. Klaarblijkelijk hebben de vijfsterrenhotels meer last van het kleiner aantal evenementen en congressen in 2001.
Ook Haaglanden (Den Haag en omgeving) laat een gevarieerd beeld zien in de maanden september en oktober 2001. De bezettingen van de viersterrenhotels liggen, met 71,5% in september en 67,5% in oktober, een stuk lager dan in die periode vorig jaar. Met een kameropbrengst van net boven de fl 200,- daalt in september de yield met 8,5%, en in oktober met 10,1%.
Net als in Amsterdam is bij de vijfsterrenhotels in Haaglanden de klap het hardst aangekomen: in september was de bezetting 67,4%; de yield daalde met 19,4%. In oktober herstelden de vijfsterrenhotels zich. Dankzij een veel hogere gemiddelde kameropbrengst (fl 332,-) dan vorig jaar en een redelijke bezetting van 64,7% was de resulterende yield (fl 215,-) 1,1% hoger dan in 2000.
Rotterdam had minder te kampen met schommelingen: de bezetting bleef stabiel rond de 65%.
De hotels buiten de Randstad tellen doorgaans minder intercontinentale gasten, dus de resultaten hadden minder te leiden onder ‘terreurangst’.
Ze durven weer
De Amsterdamse hotellerie is de grote val bespaard gebleven die zich wel in Londen heeft afgespeeld. De Londense hotelmarkt is de grootste en meest internationale van Europa. In oktober 2001 beleefde deze stad de slechtste maand sinds februari 1991 (tijdens de Golfoorlog). Het aantal kamers dat door Amerikaanse en Japanse gasten werd bezet daalde respectievelijk met 43,5% en 51,0%, in vergelijking met vorig jaar. Het aantal Europeanen daalde met 19%. Dit resulteerde in een bezetting van 66%, een duikeling vergeleken met de 85,3% van oktober 2000. De gemiddelde kameropbrengst daalde met 13,9% tot ₤ 103. De yield was ₤ 68; dat is 33,4% lager dan vorig jaar.
Andere grote Europese hoofdsteden waren ook in mineur. Parijs en Rome, waar de Amerikaanse gasten evenals in London zo’n 30% van het totale bestand uitmaken, hebben echter minder last gehad van de terreurangst. De Amsterdamse vier- en vijfsterrenhotels tellen elk jaar ook veel Amerikanen (circa 25%).
Volgens Eelco Toonen, werkzaam op de marketingafdeling van de RAI, hebben de terreuraanslagen in New York slechts een zijdelingse uitwerking gehad op de congressen, beurzen en evenementen. Het jaar 2001 verliep rustig voor de RAI. Het viel echter niet uit te sluiten dat ook de RAI enige last zou ondervinden: er konden bijvoorbeeld geen Amerikaanse standhouders en bezoekers komen naar de IBC 2001, want dit evenement vond half september plaats, toen in de Verenigde Staten nog een vliegverbod heerste. De RAI meldt wel dat het aantal boekingen de laatste anderhalve maand niet spectaculair genoemd mag worden.
Volgens Toonen bracht de burgeroorlog in Afghanistan - waarbij de VS betrokken is - rust in plaats van onrust; de Amerikanen durven weer te reizen. De vooruitzichten voor 2002 zijn voor Amsterdam gunstig. De RAI verwacht dat het topjaar 2000 qua bedrijvigheid wel eens naar de kroon gestoken zou kunnen worden door 2002. Het zal opnieuw een goed hoteljaar worden, ondanks de onzekere economische situatie. De Floriade zal naar verwachting ongeveer drie miljoen bezoekers trekken.
Doorgroeien
De handel van Nederlandse touroperators - met betrekking tot buitenlandse reizigers - vindt voor 80% plaats in de zomermaanden. Jaap Peerenboom, woordvoerder van de Nederlandse vereniging van ‘incoming touroperators’ (ANVR-VRI) zegt dat er veel meer schade zou zijn geweest als de terreuraanslag in juni had plaatsgevonden. Er zijn na 11 september natuurlijk annuleringen geweest voor congressen, kleinere bijeenkomsten en toergroepen, maar de kou is inmiddels uit de lucht. Het overgrote deel van de buitenlandse bezoekers die via een touroperator een reis boeken komt uit de ons omringende landen. Amerikaanse gasten vormen zo’n 10% à 15 van de bezoekers; zij zijn op jaarbasis goed voor ongeveer 750.000 hotelovernachtingen. Een mogelijke economische recessie in Duitsland baart Peerenboom veel meer zorgen dan de gebeurtenissen in Amerika. De vooruitzichten op de middel en lange termijn zijn volgens Peerenboom positief: ‘De prijs-waardeverhouding is in orde, en we hebben als land voldoende te bieden. Let op China; dat is een groeimarkt voor toeristen die naar Nederland komen.’
Maik Willems, directeur van Bastion Hotels, is eveneens positief over de resultaten van het jaar 2001. In vergelijking met vorig jaar bleef de gemiddelde bezetting van Bastion Hotels hetzelfde, terwijl de gemiddelde kameropbrengsten met 10% gestegen zijn. Na 11 september hebben de hotels op Schiphol en in Amsterdam wel even een scherpe daling van de bezetting gezien, hetgeen samenhing met de tijdelijke grote daling van het intercontinentale vliegverkeer. Bastion Hotels in Rotterdam en in ‘de provincies’ draaien dit jaar beter dan vorig jaar. Bastion Hotels heeft het doel om binnen 1,5 jaar verder door te groeien van 1600 naar 2000 kamers. Dit gebeurt zowel door uitbreidingen op huidige locaties als door het openen van nieuwe vestigingen.
Sommige Van der Valk-hotels registreerden een lichte daling in de bezettingsgraad in september. Tijdens bijvoorbeeld de Avifauna is 30% tot 40% van de gasten Israëlisch; dat percentage liep terug. Maar doordat Van der Valk zelden afwijkt van het gemiddelde kortingspercentage van 5% op de gepubliceerde prijs, bleef de gemiddelde kameropbrengst op peil.
Veilige Veluwe
Aan de landelijk gelegen Bilderberg-hotels is de MKZ-crisis niet onbemerkt voorbij gegaan; de 11e september kwam daar bovenop. Desondanks blijft de bezettingsvoorspelling voor het hele jaar 2001 gehandhaafd op 63%. Directeur Henk Smits houdt echter het hart vast voor het eerste kwartaal van 2002. Bilderberg kan overigens wel, dankzij de diversiteit binnen deze keten, goed inspelen op kansen die de veranderende omstandigheden bieden. Zo verkoos een groep conferentiegasten uit de VS een Bilderberg-hotel op de rustige, veilige Veluwe boven een Amerikaans ketenhotel in Amsterdam.
Bilderberg gaat door met het zoeken naar alliantiehotels, en met de uitbreiding van Wientjes in Zwolle en Het Kerkenbosch in Zeist, maar andere uitbreidingsplannen zijn in de koelkast gezet. Loonsverhogingen zijn getemperd. Aan het personeelsbestand zal niet worden getornd, want dat zou leiden - volgens Smits - tot een vermindering van het serviceniveau, waardoor een negatieve spiraal zou ontstaan.
Een positief voorbeeld van creatieve marketing is het samenwerkingsverband tussen Haagse hotels, Maastrichtse hotels, VVV’s en promotie-organisaties. Onder leiding van Wilco de Jong (directeur VVV Maastricht) zal binnenkort in de Verenigde Staten - tijdens een vergadering van de American Tour Operators Association (ATOA) - een nieuw groepsarrangement worden aangekondigd: ‘Royal Roman’. Het Royal staat voor Den Haag, terwijl Maastricht zorgt voor de Romeinse inbreng. Het arrangement is met name gericht op Amerikaanse groepen die in Den Haag en Maastricht ‘the other side of Holland’ willen zien. Een dagje Amsterdam staat echter ook op het programma.
De aanslagen van 11 september hebben duidelijk hun weerslag gehad op delen van de Nederlandse hotellerie. Het herstel heeft zich echter al snel afgetekend. Ook de wankele economische situatie baarde menig hôtelier zorgen, maar de weerbaarheid van de economie lijkt groot genoeg te zijn. Het blijft natuurlijk van belang dat de hotelsector de investeringen niet schuwt en het behoud van het serviceniveau blijft nastreven.
Tjeerd Tromp
HM302001
